Steeds meer Nederlanders kampen met obesitas. Velen zien het als een welvaartsziekte. Minder bekend is dat hormonale- of genetische factoren en medicijngebruik een rol kunnen spelen. En heeft de coronapandemie invloed gehad op een toename? Wij spraken los van elkaar drie zorgprofessionals die werken met deze doelgroep; Wanda Kuin, verpleegkundig specialist bij de obesitaskliniek, praktijkondersteuner (POH) Lotje Scheuer en diëtist Dorette Langedijk. Alle drie kijken zij vanuit een ander perspectief naar de ontwikkelingen rondom obesitas en de gevolgen van de coronapandemie.
Wanda, Lotje en Dorette helpen ieder in een andere functie patiënten met obesitas. Zij geven alle drie aan dat er sprake is van obesitas bij een BMI boven de 30 kg/m2. Vanaf dit getal nemen de risico’s op ziektes en eventueel eerder overlijden toe.
Lotje werkt als praktijkondersteuner en is de rechterhand van de huisarts: “Wanneer iemand wil afvallen, medische klachten heeft zoals een hoge bloeddruk of verhoogde suiker of op zoek is naar leefstijladvies, kloppen ze vaak als eerste aan bij de huisarts. Mensen komen regelmatig met de vraag of wij een gezondheidscheck bij ze willen doen.”
“Als wij dan zien dat iemand een hoge BMI of medische klachten heeft, verwijzen wij de patiënt door naar bijvoorbeeld een diëtist, leefstijlcoach, obesitaskliniek of een fysiotherapeut.” Bij Lotje komen alleen volwassenen en ziet ze vooral vrouwen tussen de 40 en 65 jaar met overgewicht. Bij mannen is dit bij 65+. De praktijk van Lotje zit in Wassenaar: “Het is niet de snackbar waarvan men overgewicht krijgt, maar vooral het bourgondische leven.”
Zodra mensen graag geholpen willen worden door een diëtist, kunnen ze zelf aankloppen of worden ze verwezen door de huisarts, wanneer er sprake is van bijvoorbeeld diabetes of leververvetting. Zoals bij Dorette die bij Diëtistenpraktijk Stede Broec werkt: “Als diëtist heb ik veel spreekuren. Tijdens dit uur ga ik uitgebreid in op het voedingspatroon. Vervolgens gaan we, op initiatief van de cliënt, samen kijken hoe we dit patroon gezonder kunnen maken en geef ik adviezen. Een medische controle doen wij niet, maar we doen wel een lichaamsmeting met een weegschaal die aangeeft hoeveel vetpercentage en spiermassa iemand heeft.”
Dorette behandelt zowel kinderen als volwassenen met overgewicht in de leeftijd van 7 tot 85 jaar. Daarnaast ziet ze vooral vrouwen die aankloppen bij de diëtistenpraktijk. “Mannen komen vaak alleen op verwijzing van de huisarts, wanneer er ook medische klachten bij komen kijken”, vertelt Dorette.
Zoals Lotje al zei, kunnen zij vanuit de praktijk ook iemand doorverwijzen naar de obesitaskliniek. In dat geval komen ze bij verpleegkundig specialist Wanda terecht: “Als verpleegkundig specialist doe ik eerst een triage bij de patiënt of hij/zij in aanmerking komt voor een bariatrische operatie, ofwel een maagverkleining. Een operatie krijg je niet zomaar, dit kan pas bij een BMI boven de 40 of een BMI boven de 35 mét een obesitasgerelateerde comorbiditeit. Vervolgens voer ik samen met een diëtist en psycholoog een uitgebreide screening uit. De bevindingen uit de screening worden samengevoegd en op basis hiervan wordt een advies uitgebracht. Binnen Nederland zijn er meerdere obesitasklinieken en iedere kliniek is verbonden aan een bepaald ziekenhuis in de buurt. Daar ondergaan obesitaspatiënten de bariatrische operatie. En de obesitaskliniek verzorgt het hele traject daaromheen, inclusief de medische controles. Een operatie is een ingrijpende procedure met risico’s op complicaties. Er wordt dan ook kritisch gekeken of iemand hiervoor in aanmerking komt en of de voordelen opwegen tegen de eventuele risico’s.”
In de obesitaskliniek waar Wanda werkt, melden zich meer vrouwen aan dan mannen. Kinderen worden hier niet behandeld, omdat er voor de operatie een leeftijdsgrens wordt gehanteerd van 18 jaar. Qua leeftijd is het erg divers. “Daarnaast heb je op sommige locaties wat meer te maken met patiënten met een migratieachtergrond en de taal niet of nauwelijks spreken”, legt Wanda uit.
De problematieken die praktijkondersteuner Lotje veel ziet, zijn vooral hart- en vaatziekten, maar ook hielspoor en artrose. “Daarbij komt de mentale toestand waarvoor men naar de huisarts komt. Je hoort dat het afvallen niet lukt, iemand niet lekker in z’n vel zit of overal pijn heeft”, vertelt Lotje. Verpleegkundig specialist Wanda komt dezelfde problematieken tegen in de obesitaskliniek, maar ziet onder andere ook problemen als beperkte bewegingsvrijheid, diabetes, slaapapneu en gewrichtsslijtage. Als diëtist ziet Dorette obesitaspatiënten met onder andere hypercholesterolemie, hypertensie, leververvetting en maagklachten: “Vaak zie ik dat de hoofdmaaltijden redelijk gezond zijn, maar dat men doorschiet in vet en suikerrijke
tussendoortjes zoals koek en snoep.” Ze ervaart ook een taboe op het gewicht: “Ik denk dat veel mensen bezig willen zijn met hun gewicht, maar uit schaamte niet naar een diëtist durven gaan.” Per ziektebeeld rondom obesitas heeft Dorette een aparte dieetbehandeling, volgens de dieetbehandelingsrichtlijnen: “Samen met de cliënt kijk ik welke punten uit de richtlijnen bij hem of haar past. Aan mij de taak om de verschillende opties op tafel te leggen, zodat de cliënt deze in overweging kan nemen”. Die keuze laten Lotje en Wanda ook bij de patiënt liggen.
Voor verpleegkundig specialist Wanda waren de laatste twee jaar gekke jaren. Door drukte op de IC kwam de zorg stil te liggen, waardoor er minder operaties door konden gaan. “De vraag naar bariatrie lijkt wel toegenomen. Deze patiënten moeten zich eerst melden bij de huisarts voor een verwijzing. De obesitaskliniek spant zich in bij het zoeken naar oplossingen om aan die vraag te voldoen”, aldus Wanda. POH Lotje ziet bij zeventig procent van haar patiënten dat corona invloed heeft gehad op de toename van overgewicht. Lotje: “De afgelopen twee jaar zijn mensen ontzettend ontregeld door minder beweging, lusteloosheid, meer thuisetentjes en toename in het nutten van alcohol.”
Zowel Wanda als Lotje merken in hun functie niet zo zeer dat mensen bewuster bezig zijn met hun gewicht uit angst om op de Intensive Care (IC) te komen door COVID-19. Diëtist Dorette heeft wel een aantal cliënten waarbij ze als motivatiepunt aangaven om nu écht iets aan hun gewicht te doen. “We zien mensen met obesitas die na COVID moeizaam afvallen, wegens energiegebrek, moeite om te bewegen of vers te koken. Een andere trend die wij zien is een extreme gewichtsafname bij patiënten met long COVID. Qua diëtetiek hebben zij onbedoeld gewichtsverlies, spierkrachtverlies, of verlies van reuk en smaak, waardoor er een afname is in eetlust. Zij kloppen aan voor eiwitrijke voeding om de spiermassa weer te herstellen. Het tegenovergestelde dus”, aldus Dorette.
Tegenwoordig zijn er meerdere opties om af te vallen. Echter, is het wel zo dat lang niet alles wordt vergoed door de zorgverzekeraar. Binnen de obesitaskliniek noemen ze dat private zorg. Wanda: “Sinds kort is er één medicijn, liraglutide, die wordt vergoed door de zorgverzekeraar voor de behandeling van obesitas, maar onder strenge voorwaarden. Het nadeel is dat weinig mensen aan die voorwaarden zullen voldoen. Zo komen patiënten boven een bepaalde BMI-grens en met bepaalde ziekten in aanmerking, maar mogen zij niet voor een maagverkleining in aanmerking komen. Hierdoor blijft een kleine groep patiënten over met bijvoorbeeld psychiatrische aandoeningen of die al veelvuldig zijn geopereerd aan de buik. Daarnaast is er nog een medicijn die een positieve invloed heeft op honger en verzadiging en soms ook de verbranding. Voor beide medicijnen geldt: de resultaten hiervan zijn best goed, maar blijven over het algemeen achter bij de resultaten die worden behaald met een operatie. Verder moet je toch redelijk bemiddeld zijn om het medicijn te kunnen betalen.”
Lotje hoopt ook op meer vergoede zorg, maar aan de andere kant vindt ze ook dat we moeten voorkomen dat het BMI zo hoog wordt. “Het is heel optimistisch vooruitkijken, maar de maagverkleiningsoperaties zouden ouderwets moeten gaan worden. Ten opzichte van vroeger zijn we nu wel al veel meer bezig met (semi-)preventieve zorg. Overgewicht wordt eerder gesignaleerd en er wordt sneller aan de teugels getrokken door zorgverleners”, vertelt Lotje. Ook als diëtist ziet Dorette dat er tegenwoordig veel meer wordt gericht op het voorkomen van obesitas: “Die voorlichting begint al op basisscholen en komt ook vaker terug in het standaardpakket. Wel is het zo dat je bij een diëtist maar drie uur per kalenderjaar vergoed krijgt, wat heel minimaal is. Vandaar dat wij nu ook net wat extra willen bieden in de vorm van een gecombineerde leefstijlinterventie programma (GLI). De leefstijlcoach is inmiddels een bekend begrip om naartoe te gaan voor advies. Zij focussen zich naast voeding ook op slaap en stress en werken samen met een fysiotherapeut. En dit wordt vergoed door de zorgverzekeraar”
Wanda las laatst een artikel waarin stond dat de kosten voor een obesitaspatiënt €11.500,- per jaar zijn: “Daar moet wel iets mee gebeuren. Het is volksziekte nummer één.” Daarom verwacht Wanda in de toekomst dat er steeds meer onderzoek komt naar preventie en een goede behandeling van obesitas. “Het is moeilijk te behandelen. Hierdoor ontstaat er bij zowel de patiënt als de behandelaar vaak frustratie, omdat het bijvoorbeeld niet lukt om af te vallen of om de kilo’s eraf te houden”, aldus Wanda. Als diëtist verwacht Dorette in de toekomst meer bewustwording op voeding en gezondheid: “Bij de jongere generatie ziet ze al dat die veel bewuster omgaan met voeding”. Verder verwacht ze dat het aanbod van gezondere producten in de voedselindustrie groter zal worden. Met als kanttekening dat er ook de vraag is vanuit de bevolking.”
“Vergeleken met bijvoorbeeld oncologiepatiënten zie ik het werken met obesitaspatiënten als positieve geneeskunde. De verandering die zij doormaken, hoe blij ze daarmee zijn en hoeveel kwaliteit van leven ze terugkrijgen, dat is zo positief. Samen werken we naar dit doel toe. En ik vind dat ontzettend leuk om te zien”, vertelt Wanda vol enthousiasme.
Bel ons dan op 020 – 510 6754
